Rada Ministrów przygotowała projekt nowelizacji Kodeksu cywilnego i Kodeksu postępowania cywilnego, który wprowadza istotne zmiany w regulacjach dotyczących prawa spadkowego. Powyższy projekt został wpisany do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów, a planowany termin jego przyjęcia przez rząd to IV kwartał 2024 r.
Zmiany mają objąć m.in. testament ustny, będący jedną z najczęściej wykorzystywanych form testamentu szczególnego w polskim systemie prawnym, uregulowaną w art. 952 Kodeksu cywilnego. Oświadczenia woli spadkodawcy w ten sposób stwarza jednak trudności dowodowe, a także takie testamenty częściej podlegają fałszowaniu. Proponowane zmiany mają na celu usprawnienie procedury dziedziczenia oraz wzmocnienie ochrony prawnej.
Przesłanki sporządzenia testamentu ustnego
Projekt przewiduje zmianę art. 952 § 1 Kodeksu cywilnego poprzez integrację przesłanek sporządzenia testamentu ustnego. W obecnym stanie prawnym spadkodawca może sporządzić testament ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków, jeżeli istnieje obawa jego rychłej śmierci albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Do sporządzenia testamentu ustnego wystarcza więc spełnienie jednej z dwóch wymienionych przesłanek oraz obecność 3 świadków.
Zgodnie z proponowanymi zmianami spadkodawca będzie mógł oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków, jeżeli wskutek szczególnych i nagłych okoliczności, uzasadniających obawę rychłej śmierci spadkodawcy, zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub nadmiernie utrudnione Zmiana ta wprowadza jako warunek korzystania z ustnej formy testamentu konieczność wystąpienia łącznie obawy przed rychłą śmiercią i braku możliwości sporządzenia testamentu w innej formie. Inaczej niż dotychczas, do sporządzenia testamentu nie będzie wystarczyło samo istnienie obawy rychłej śmierci spadkodawcy, czy też samo istnienie szczególnych okoliczności, na skutek których zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Dodatkowo podkreślić należy, że szczególne okoliczności będą musiały wystąpić nagle.
Zmiany terminów
Znacznemu skróceniu ulegnie termin spisania oświadczenia spadkodawcy, który dotychczas wynosił rok. Zgodnie z projektem treść oświadczenia woli spadkodawcy powinna być spisana niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu miesiąca od jego sporządzenia przez jednego ze świadków. Termin stwierdzenia treść testamentu przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem również zostanie skrócony z obecnych 6 do 3 miesięcy od dnia otwarcia spadku tj. chwili śmierci spadkodawcy. Proponowane zmiany prowadzą do możliwie najpełniejszego odtworzenia treści oświadczenia spadkodawcy.
Węższy krąg osób uprawnionych do bycia świadkiem
W obecnym stanie prawnym świadkiem przy sporządzaniu testamentu poza osobami wymienionymi w art. 956 k.c. nie może być osoba, dla której przewidziano w testamencie jakąkolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia (art. 957 § 1 k.c.).
Po zmianach krąg osób, które nie mogą stanowić świadka testamentu ustnego ulegnie rozszerzeniu, a przyczyny wyłączenia będą obowiązywać również po zakończeniu małżeństwa, orzeczeniu separacji czy unieważnieniu przysposobienia. Świadkiem nie będą mogły być osoby pozostające we wspólnym pożyciu z osobą, dla której w testamencie przewidziano korzyść. Ograniczenie to obejmie także również krewnych do czwartego stopnia pokrewieństwa. Zakaz bycia świadkiem testamentu będzie dotyczył także osób uprawnionych do reprezentacji osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, a także wspólników lub akcjonariuszy tej osoby prawnej lub jednostki, dla której przewidziano w testamencie jakąkolwiek korzyść.
Powyższe zmiany mają na celu poprawę bezpieczeństwa prawnego testamentów ustnych, zmniejszenie ryzyka ich fałszowania i usprawnienie procesu dziedziczenia. Surowsze przesłanki, krótsze terminy oraz szerszy zakres wyłączeń dla świadków mają zapewnić lepszą ochronę woli spadkodawcy i interesów spadkobierców.