Grunty rolne w Polsce podlegają ochronie prawnej, która ma na celu m.in. ograniczenie przeznaczania ich na cele nierolnicze. W związku z tym zmiana rolnego charakteru działki wiąże się z koniecznością uzyskania zgody odpowiedniego organu, a także obowiązkiem uiszczenia jednorazowej oraz opłaty rocznej.
Opłata jednorazowa
Opłata jednorazowa jest kwotą zależną od klasy bonitacyjnej gruntu i jego pochodzenia. Została uregulowana w art. 12 ust. 7 ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych, gdzie w tabeli ustawodawca wskazał poszczególne kwoty opłat dla danego rodzaju gruntu. Należy zaznaczyć, że kwoty te podlegają obniżeniu o wartość gruntu, ustaloną według cen rynkowych w danej miejscowości w obrocie gruntami, w dniu faktycznego wyłączenia tego gruntu z produkcji. Jednorazowa należność nie jest jednak wymagana w sytuacji okresowego wyłączenia gruntów z produkcji.
Opłata roczna
Opłata roczna wynosi 10% należności ustalonej według ustawy. W razie trwałego wyłączenia opłatę należy uiszczać przez 10 lat, a w przypadku nietrwałego – przez okres wyłączenia, chyba że jest on dłuższy niż 20 lat, wtedy opłaty roczne ponosi się przez okres 20 lat.
Termin
Należność uiszcza się w terminie do 60 dni od dnia, w którym decyzja zezwalająca stała się ostateczna. Opłatę roczną za dany rok uiszcza się w terminie do dnia 30 czerwca danego roku.
Przejście obowiązku w przypadku sprzedaży wyłączonego gruntu
W razie zbycia gruntów wyłączonych z produkcji, obowiązek uiszczania opłat rocznych przechodzi na nabywcę. O tym ciężarze zbywający jest obowiązany uprzedzić nabywcę, jednak zmiana podmiotu odpowiedzialnego za uiszczenie opłaty następuje niezależnie od wypełnienia obowiązku informacyjnego. (zob. wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 19 grudnia 2017 r. – II SA/Wr 563/17)
Zwolnienie z opłat
W sytuacji wyłączenia gruntu w celu mieszkalnym następuje zwolnienie z mocy prawa od należności, opłat i odszkodowań, jeżeli nie zostały przekroczone ustawowo określone normy ilościowe: do powierzchni 0,05 ha w przypadku budynku jednorodzinnego, a do 0,02 ha – na każdy lokal mieszkalny w budynku wielorodzinnym. Samo spełnienie tych warunków nie powoduje jednakże zwolnienia z obowiązku uzyskania decyzji zezwalającej na wyłączenie gruntu z produkcji użytków rolnych w pierwszej kolejności. Warto zaznaczyć, że w razie wyłączenia z produkcji gruntu o powierzchni przekraczającej 0,05 ha, konieczność uiszczenia należności i opłat rocznych dotyczy całej powierzchni podlegającej wyłączeniu (zob. wyrok WSA w Warszawie z dnia 18 grudnia 2019 r. – IV SA/Wa 730/19).