W dniu 30 czerwca 2022 r. weszła w życie nowelizacja ustawy Kodeks cywilny w zakresie dotyczącym przepisu art. 388 k.c., przewidującego ochronę słabszej strony umowy w przypadku rażącej dysproporcji świadczeń obu stron.
Najogólniej mówiąc z wyzyskiem, w brzmieniu obowiązującym do dnia 29 czerwca 2022 r. mieliśmy do czynienia w sytuacji, gdy jedna ze stron umowy wykorzystywała niekorzystne położenie drugiej strony, przyjmując albo zastrzegając dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia. Do dnia 29 czerwca 2022 r. wyzysk charakteryzował się występowaniem następujących elementów: przymusowym położeniem, niedołęstwem, niedoświadczeniem.
W związku jednak z utrwalającymi się praktykami rynkowymi polegającymi na zawieraniu umów o tzw. chwilówki, nakłanianiem osób starszych do nabywania rzeczy codziennego użytku za rażąco wygórowane ceny, procederem tzw. przewłaszczeń na zabezpieczenie tj. zawieraniu umów pożyczki, w których zabezpieczeniem niskiej kwotowo pożyczki jest przeniesienie własności nieruchomości o wielokrotnie wyższej wartości ustawodawca zdecydował się na dokonanie zmian w zakresie brzmienia przepisu art. 388 k.c. w
I tak z dniem 30 czerwca 2022 r. do art. 388 k.c., do katalogu przesłanek wyzysku obok przymusowego położenia, niedołęstwa lub niedoświadczenia drugiej strony, dodano także brak dostatecznego rozeznania co do przedmiotu umowy. Jest to pojęcie nieostre, które może być zaklasyfikowane jako niedoświadczenie lub brak wiedzy niezbędnej do odpowiedzialnego rozważenia celowości i skutków zawarcia proponowanej umowy. Do wyzysku w oparciu o tę przesłankę może zatem dojść w sytuacji, gdy wyzyskujący jest świadomy, że druga ze stron nie posiada wiedzy niezbędnej do oceny swojej sytuacji po zawarciu danej umowy i wykorzystuje ten fakt dla osiągnięcia nieuzasadnionych korzyści dla siebie lub dla kogoś innego.
Kolejna zmiana, która pojawiła się wraz z nowelizacją art. 388 k.c. dotyczy przyznania stronie „poszkodowanej” prawa do wyboru roszczenia między zmniejszeniem swojego świadczenia lub zwiększeniem świadczenia jej należnego, a żądaniem unieważnienia umowy.
Zmianie uległ także termin zawity do skorzystania z uprawnień prawokształtujących. Do dnia 29 czerwca 2022 r. termin na wystąpienie z żądaniem o ukształtowanie przez sąd treści stosunku prawnego lub unieważnienie umowy wynosił 2 lata i wedle ustawodawcy był terminem o wiele za krótkim. Wydłużenie terminu nastąpiło w oparciu o regulacje przewidziane dla przedawnienia roszczeń wynikających z art. 118 k.c. Tym samym żądanie wynikające z umowy zawartej między przedsiębiorcami albo między osobami fizycznymi z tytułu wyzysku będą wygasały po upływie trzech lat, natomiast roszczenia wynikające z umowy zawartej z konsumentem – po upływie sześciu lat.
Dodatkowo należy wskazać, że w celu wzmocnienia pozycji prawnej osoby wyzyskiwanej, ustawodawca wprowadził domniemanie, że jeśli wartość świadczenia jednej ze stron w chwili zawarcia umowy przewyższa co najmniej dwukrotnie wartość świadczenia wzajemnego, domniemywa się, że niewspółmierność świadczeń ma charakter rażący (nowy przepis art. 388 §1(1) k.c.). Tak skonstruowana treść przepisu z pewnością ułatwi wykazanie przed sądem, że doszło do wyzysku.
Jeśli mają Państwo pytania dotyczące zawartych, czy też dopiero zawieranych umów i chcieliby Państwo skorzystać z możliwości, jakie daje znowelizowany przepis art. 388 Kodeksu cywilnego, zapraszamy do kontaktu.